نورالدین جعفر بدخشیبَدَخْشی، نورالدین‌جعفر (۷۴۰-۷۹۷ق/۱۳۳۹- ۱۳۹۵م)، عارف، صوفی و شاگرد برجسته میرسید علی همدانی (د ۷۸۶ق/۱۳۸۴م) بود. ۱ - شناخت اجمالینورالدین در رستاق بازار، واقع در غرب بدخشان به دنیا آمد. [۱]
حافظ حسین ابن کربلایی، روضات الجنان، ج۱، ص۱۵۸، تهران، ۱۳۴۹ش.
[۲]
نورالله شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۱۱۷، تهران، ۱۳۷۶ق.
[۳]
محمد ریاض، احوال و آثار و اشعار میرسیدعلی‌همدانی، ج۱، ص۸۱ -۸۲، کراچی، ۱۳۷۰ش.
از دوران کودکی و جوانی وی اطلاعی در دست نیست، اما چنانکه خود در معروف‌ترین اثرش، خلاصة المناقب آورده است، پیش از ملاقات با میرسید علی همدانی در ۷۷۳ق، از زادگاه خود مهاجرت کرده، و در ختلان ساکن شده بود. [۴]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۱۸۹-۱۹۰، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
۲ - استادو درسال ۷۷۳ق به تشویق یکی از دوستانش به نام اخی علی حق گوی، به دیدار میرسید علی همدانی به روستای علیشاهیان یا علیشاه رفت و از همان ابتدا شیفته او شد. [۵]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۱۹۰-۱۹۳، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
اما میرسیدعلی که ظاهراً هنوز آمادگی لازم برای بیعت را در او نمی‌دید، پذیرفتن او را چند ماهی به تعویق انداخت تا سرانجام در عید فطر همان سال او را به شاگردی خود قبول کرد. [۶]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۱۹۳-۱۹۵، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
[۷]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۲۰۲، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
از آن هنگام تا زمان مرگ میرسیدعلی همدانی، نورالدین جعفر همواره ملازم او بود و از ارشاد و تربیت او بهره‌مند می‌شد.۳ - جایگاه بدخشی نزد استادوی با استفاده از این ارشادات و با مجاهده خالصانه، نزد میرسیدعلی مقامی رفیع یافت و یکی از شاگردان خاص او شد، چنانکه سید در چند مورد در حضور خود به نورالدین اجازه بیعت داد و مردم را به بیعت با او تشویق نمود. [۸]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۲۹۴- ۲۹۵، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
همچنین هرگاه که به سفر می‌رفت، وظیفه تدریس و ارشاد مریدان را برعهده نورالدین می‌گذاشت و خود از طریق نامه‌هایی که می‌فرستاد، با او ارتباط داشت. [۹]
اشرف ظفر، مقدمه بر خلاصة المناقب (نک: هم، بدخشی)، «یج - ید».
[۱۰]
اشرف ظفر، مقدمه بر زبدةالمناقب (ترجمه اردوی خلاصة المناقب)، ص۱۱، کراچی، ۱۹۹۳م.
میرسیدعلی همدانی هنگامی که به قصد سفر حج قریه علیشاهیان را ترک می‌گفت، بدخشی را بر مسند خود نشاند، به او اجازه قبول توبه طالبان و تعلیم ذکر به مریدان را داد و پوستین و آفتابه خود را به او بخشید. [۱۱]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۲۹۵-۲۹۶، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
پس از بازگشت از سفر حج نیز بخشی از لوازم شخصی خود را در اختیار او گذارد. [۱۲]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۲۹۶، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
سید غالباً بدخشی را در حضور دیگر مریدان می‌ستود، [۱۳]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۲۹۳- ۲۹۵، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
اما گاه نیز در مواردی بر او عتاب می‌کرد. [۱۴]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۲۰۶-۲۰۷، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
[۱۵]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۲۹۲- ۲۹۳، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
[۱۶]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۲۹۶، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
۴ - مرگ استادبدخشی در هنگام مرگ میرسید علی در خانقاه فتح‌آباد در قریه رستاق بازار اقامت داشت و در آن‌جا از طریق نامه‌ای که شمس‌الدین ماخانی از سوی قوام‌الدین بدخشی برای او آورده بود، از درگذشت سید باخبر شد. [۱۷]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۲۷۲-۲۷۳، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
[۱۸]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۲۷۶-۲۷۹، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
پس از آن در ۷۸۷ق/۱۳۸۵م به ختلان آمد و در خانقاه اعظم آن شهر ساکن شد و به یادبود شیخ درگذشته‌اش، تألیف کتاب خلاصة المناقب را آغاز کرد. [۱۹]
نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، ج۱، ص۷- ۸، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
با آنکه بدخشی از نزدیک‌ترین مریدان میرسیدعلی همدانی و از شاگردان خاص او بود، پس از درگذشت سید، دامادش خواجه اسحاق جانشین او شد. [۲۰]
محمد ریاض، احوال و آثار و اشعار میرسیدعلی‌همدانی، ج۱، ص۸۳، کراچی، ۱۳۷۰ش.
[۲۱]
حسین شاه همدان، شاه همدانی، ج۱، ص۵۳، میرسیدعلی همدانی، ترجمه محمد ریاض، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
[۲۲]
پرویز اذکایی، مروّج اسلام در ایران صغیر، ج۱، ص۶۴، همدان، ۱۳۷۰ش.
۵ - وفاتچنانکه ابن کربلایی در حاشیه روضات الجنان آورده است، بدخشی در ۱۶ رمضان ۷۹۷ در ۵۷ سالگی درگذشت. [۲۳]
حافظ حسین ابن کربلایی، روضات الجنان، ج۱، ص۱۵۸، تهران، ۱۳۴۹ش.
۶ - آثار۱. خلاصة المناقب، در مناقب میرسید علی همدانی، مهم‌ترین اثر بدخشی است و یک سال پس از درگذشت شیخ خود، آن را در ختلان تألیف کرده است. این کتاب قدیم‌ترین و پر اهمیت‌ترین منبع اطلاعات درباره میرسیدعلی به شمار می‌رود؛ چه، مؤلف خود مدت درازی ملازم او بوده، و حکایت‌ها و اقوالی را که آورده، خود از زبان سید شنیده است. در این کتاب برخی اصطلاحات و مفاهیم عرفانی نیز با استفاده از آیات و احادیث شرح داده شده است. نخستین بار ترجمه آلمانی این کتاب به قلم توفل در ۱۹۶۲م در لیدن انتشار یافت. [۲۴]
ایرج افشار، حاشیه بر «اصطلاحات‌الصوفیه اثر شیخ نورالدین جعفر بدخشانی»، ج۱، ص۳۲۶، فرهنگ ایران زمین، تهران، ۱۳۵۴ش، ج ۱۶.
پس از آن، سیده اشرف ظفر با استفاده از نسخه‌های خطی موجود، این کتاب را تصحیح کرد و در ۱۹۹۵م توسط مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان در اسلام‌آباد به چاپ رسانید. ۲. اصطلاحات صوفیه، که در آن برخی از مهم‌ترین مفاهیم عرفانی واصطلاحات صوفیان شرح و توضیح داده شده است. این رساله به کوشش ایرج افشار در مجله فرهنگ ایران زمین (ج ۱۶) به چاپ رسیده است. ۳. شرح اوراد فتحیه (همدانی)، که یک نسخه از آن در کتابخانه دانشگاه پنجاب لاهور و نسخه دیگری در کتابخانه دارالعلوم اسلامیه پیشاور موجود است. [۲۵]
اشرف ظفر، مقدمه بر زبدةالمناقب (ترجمه اردوی خلاصة المناقب)، «یز»،کراچی، ۱۹۹۳م.
نورالله شوشتری در مجالس المؤمنین [۲۶]
نورالله شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۱۳۵، تهران، ۱۳۷۶ق.
و معصوم علیشاه در طرائق الحقائق [۲۷]
محمد معصوم معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، ج۲، ص۴۳۳، به کوشش محمد جعفر محجوب، تهران، ۱۳۱۸ش.
کتاب احباب را به نورالدین جعفر نسبت داده‌اند.۷ - فهرست منابع(۱) حافظ حسین ابن کربلایی، روضات الجنان، تهران، ۱۳۴۹ش. (۲) پرویز اذکایی، مروّج اسلام در ایران صغیر، همدان، ۱۳۷۰ش. (۳) ایرج افشار، حاشیه بر «اصطلاحات‌الصوفیه اثر شیخ نورالدین جعفر بدخشانی»، فرهنگ ایران زمین، تهران، ۱۳۵۴ش، ج ۱۶. (۴) نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م. (۵) محمد ریاض، احوال و آثار و اشعار میرسیدعلی‌همدانی، کراچی، ۱۳۷۰ش. (۶) حسین شاه همدان، شاه همدانی، میرسیدعلی همدانی، ترجمه محمد ریاض، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م. (۷) نورالله شوشتری، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۷۶ق. (۸) اشرف ظفر، مقدمه بر خلاصة المناقب (نک: هم، بدخشی). (۹) اشرف ظفر، مقدمه بر زبدةالمناقب (ترجمه اردوی خلاصة المناقب)، کراچی، ۱۹۹۳م. (۱۰) محمد معصوم معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، به کوشش محمد جعفر محجوب، تهران، ۱۳۱۸ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بدخشی، نورالدین»، ج۱۱، ص۴۶۰۳. رده‌های این صفحه : تراجم | درگذشتگان سده 9 (قمری) | مشایخ صوفیه | مشایخ قرن هشتم | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|